Όταν ετοιμάζετε ένα ερωτηματολόγιο για μία μελέτη, είτε αυτή είναι διαδικτυακή είτε όχι (έντυπη, τηλεφωνική, κ.λπ.) είναι πιθανό ένας άπειρος ερευνητής να υπονομεύσει ολόκληρη την έρευνα χρησιμοποιώντας μια διπλή ερώτηση. Ειδικά οι διαδικτυακές έρευνες συχνά προδιαθέτουν για ένα παρόμοιο λάθος. Γιατί; Όπως έχουμε αναφέρει επανειλημμένα, ο χρόνος του ερωτηθέντα είναι ένα κρίσιμο στοιχείο στις διαδικτυακές έρευνες. Η ίδια η τεχνολογία μάς ωθεί ώστε να κατασκευάζουμε ερωτήσεις που να συμπληρώνονται εύκολα. Στην προσπάθεια μείωσης του χρόνου, όμως, συμβαίνει μερικές φορές να γεννούνται ερωτήματα όπως:
Πιστεύετε ότι υπάρχει μια αρκετά μεγάλη αγορά για το συγκεκριμένο προϊόν και θα έχει αυξημένες πωλήσεις;
Ναι
Όχι
Δεν γνωρίζω
Μπορεί να υπάρχει μία αρκετά μεγάλη αγορά για κάθε προϊόν. Αυτό δεν σημαίνει ότι το συγκεκριμένο προϊόν θα έχει αυξημένες πωλήσεις -λόγω υψηλής τιμής ή κακής φήμης του κατασκευαστή ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο.
Για να συνοψίσουμε, μια διπλή ερώτηση είναι αυτή που αφορά σε δύο θέματα αλλά επιτρέπει μονάχα μία απάντηση.
Η διπλή ερώτηση αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα σφάλματα στη διαδικασία σχεδιασμού ενός ερωτηματολογίου.
Αντίκτυπος στην έρευνα
Γιατί αποτελούν πρόβλημα για μια έρευνα οι διπλές ερωτήσεις; Γιατί οδηγούν σε αβεβαιότητα των αποτελεσμάτων. Μία έρευνα με παρόμοια ερωτήματα παράγει μία βάση δεδομένων στην οποία δεν μπορούμε να βασιστούμε για να αντλήσουμε σωστά συμπεράσματα. Στην πραγματικότητα, η πρόταση της ερώτησης αποτελείται από δύο ερωτήσεις οπότε δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι σε ποιο από τα δύο αναφέρεται η απάντηση. Για παράδειγμα, αν ρωτήσουμε “Είστε ικανοποιημένοι με τις τιμές των υπηρεσιών μας κινητής και την εξυπηρέτηση πελατών μας;” και δίνουμε μονάχα μια κλίμακα 5 βαθμών στην απάντηση (πολύ ικανοποιημένος, ικανοποιημένος, αδιάφορος, δυσαρεστημένος, πολύ δυσαρεστημένος), τότε τι συμπέρασμα μπορεί να αναχθεί αν κάποιος επιλέξει “πολύ ικανοποιημένος”; Ίσως το συγκεκριμένο άτομο να είναι δυσαρεστημένο με τις τιμές αλλά να είναι ικανοποιημένο με την αντιμετώπιση του από την εξυπηρέτηση πελατών. Μπορεί να συμβαίνει και το αντίστροφο – το συγκεκριμένο άτομο να είναι δυσαρεστημένο με την εξυπηρέτηση πελατών αλλά ικανοποιημένο με το ποσό του λογαριασμού του.
Πώς μπορείτε να αναγνωρίσετε διπλές ερωτήσεις
Πολλές διπλές ερωτήσεις αναγνωρίζονται εύκολα από την παρουσία της λέξης “και”. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί κανόνα. Η λέξη “και” μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε μία σωστά δομημένη ερώτηση.
Γενικά, μία διπλή ερώτηση είναι αυτή που μπορεί να διαχωριστεί σε δύο ανεξάρτητες ερωτήσεις.
Ένα παράδειγμα διαχωρισμού μιας διπλής ερώτησης είναι το εξής: “Πιστεύετε ότι οι φοιτητές θα πρέπει να έχουν περισσότερα μαθήματα ιστορίας και γεωγραφίας;”. Αυτή η ερώτηση έχει σχηματιστεί από δύο χωριστές ερωτήσεις:
Πρώτη: “Πιστεύετε ότι οι φοιτητές θα πρέπει να έχουν περισσότερα μαθήματα ιστορίας;”
Και
Δεύτερη: “Πιστεύετε ότι οι φοιτητές θα πρέπει να έχουν περισσότερα μαθήματα γεωγραφίας;”
Ορίστε ορισμένα επιπλέον παραδείγματα:
“Πιστεύετε ότι τα αυτοκίνητα πρέπει να είναι πιο γρήγορα και πιο ασφαλή;”
“Είστε ικανοποιημένος με το περιβάλλον εργασίας και το μισθό σας;”
“Το τμήμα Ανθρώπινων Πόρων σας εφαρμόζει διαφορετικές πολιτικές προσέλκυσης ανδρών και γυναικών;”
“Βρίσκετε αυτό το βιβλίο ενδιαφέρον και χρήσιμο;”
Διαφοροποιήσεις
Διπλές ερωτήσεις είναι, επίσης, και οι ερωτήσεις στις οποίες οι οριζόμενες απαντήσεις περιλαμβάνουν δύο δηλώσεις ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, όταν στην ερώτηση “Ποιο είναι το κίνητρο σας για δουλειά;” Μία εκ των πολλαπλών επιλογών στις απαντήσεις είναι “καλή δουλειά και καλοί συνάδελφοι”. Τι θα πρέπει να απαντήσει κάποιος που πιστεύει ότι η δουλειά του είναι βαρετή αλλά δεν θέλει να αποχωρίσει γιατί έχει καλή σχέση με τους συναδέλφους του; Αυτές οι “διπλές απαντήσεις” θα πρέπει να θεωρούνται επίσης ως διπλές ερωτήσεις -και θα πρέπει να αποφεύγονται.
Όπως προαναφέραμε, συχνά οι διπλές ερωτήσεις περιέχουν τη λέξη “και” αλλά αυτό δεν θα πρέπει να θεωρείται κανόνας. Ορίστε ένα παράδειγμα μιας διπλής ερώτησης που σε πρώτη ανάγνωση δεν φαίνεται ως “διπλή”: “Οι κυβερνητικοί φορείς οφείλουν να μειώσουν τη γραφειοκρατία για τους υπαλλήλους τους προσλαμβάνοντας περισσότερους διοικητικούς υπαλλήλους;”. Αυτή η ερώτηση μπορεί να διαχωριστεί σε δύο χωριστά ερωτήματα:
“Οι κυβερνητικοί φορείς οφείλουν να μειώσουν τη γραφειοκρατία για τους υπαλλήλους τους;”
Και
“Οι κυβερνητικοί φορείς οφείλουν να προσλάβουν περισσότερους διοικητικούς υπαλλήλους;”
Όπως γίνεται φανερό από το παραπάνω παράδειγμα, οι διπλές ερωτήσεις είναι ορισμένες φορές “αόρατες”.
Εξαιρέσεις -στην πολιτική
Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ορισμένοι οργανισμοί ερευνών χρησιμοποιούν τις διπλές ερωτήσεις εσκεμμένα. Αυτό συμβαίνει όταν οι ερευνητές βασίζονται σε αυτό το “κόλπο” ως ένα μέσο για τη δημιουργία εσκεμμένα λανθασμένων αποτελεσμάτων που οδηγούν σε παραπλανητικά αποτελέσματα ή κατασκευάζουν συγκεκριμένες δημόσιες στάσεις. Παρόμοιες καταστάσεις συνήθως συνδέονται με την ανακοίνωση ερευνών ΜΜΕ για πολιτικές εκδηλώσεις, πολιτικά κόμματα, πολιτικά πρόσωπα και άλλους παράγοντες της πολιτικής ζωής, οι οποίες χρησιμοποιούνται από τα αντίστοιχα συμφέροντα.
Η ευελιξία των διαδικτυακών εργαλείων
Οι διαδικτυακές έρευνες μπορεί να προδιαθέτουν έναν ερευνητή προς τη χρήση μιας διπλής ερώτησης, παράλληλα όμως επιτρέπουν και για την πιο εκλεπτυσμένη αποφυγή τους.
Κατά κανόνα, η λύση σε αυτό το πρόβλημα είναι πολύ απλή -η διπλή ερώτηση θα πρέπει να διαχωρίζεται σε δύο επιμέρους ερωτήσεις. Για παράδειγμα:
Διπλή ερώτηση: “Πιστεύετε ότι το παρκάρισμα στο κέντρο είναι πρόβλημα και ότι ο δήμος θα πρέπει να το επιλύσει;”.
Αναθεωρημένη ερώτηση: “Πιστεύετε ότι το παρκάρισμα στο κέντρο είναι πρόβλημα;”.
Αν ο ερωτηθέντας απαντήσει “ναι”, η επόμενη ερώτηση θα είναι: “Πιστεύετε ότι ο δήμος θα πρέπει να επιλύσει το πρόβλημα;”.
Οι συνήθεις διαδικτυακές τεχνολογίες επιτρέπουν τον “προγραμματισμό” της έρευνας, ώστε μία ομάδα ερωτήσεων μπορεί να διαχωριστεί σε “βασικές” ερωτήσεις και “δευτερεύουσες” ερωτήσεις που ακολουθούν τις βασικές. Ανάλογα με το θέμα, ο ερευνητής μπορεί να θέσει προϋποθέσεις για την εμφάνιση ή μη μιας δευτερεύουσας συμπληρωματικής ερώτησης.
Στο Survey.gr αυτό μπορεί να ρυθμιστεί μέσα από το μενού Ρυθμίσεων, όπου ο διαχειριστής μπορεί να βρει τη λειτουργία “Λογική”.
Υπάρχουν πολλές επιλογές που μπορούν να ακολουθηθούν όταν η απάντηση ενός ερωτηθέντα ταιριάξει με την προϋπόθεση που έχουμε ορίσει: μπορεί να μεταφερθεί στη δευτερεύουσα ερώτηση, σε έναν εξωτερικό ιστότοπο, σε ένα διαφορετικό ερωτηματολόγιο, κ.λπ.
Επομένως, ο ερευνητής θα επιτύχει την πιο αποτελεσματική αξιοποίηση τόσο του χρόνου όσο και του διαδικτυακού περιβάλλοντος. Με οποιοδήποτε παραδοσιακή έντυπη έρευνα τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμα μονάχα με την παρουσία ενός τρίτου προσώπου, γεγονός το οποίο αυξάνει το κόστος της έρευνας και εμπεριέχει τον κίνδυνο εξωτερικής επιρροής στις απαντήσεις.