Η διεξαγωγή ερευνών στο Διαδίκτυο δίνει τεράστια δύναμη στα χέρια των ερωτηθέντων! Έχοντας συνηθίσει να διαβάζουν συνεχώς διαδικτυακά, περνούν τα μάτια τους πάνω από τις γραμμές γρήγορα -σαν να “σκανάρουν” αντί να διαβάζουν-, είναι ανυπόμονοι και με τα χέρια πάνω στο ποντίκι είναι έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να μεταβούν σε άλλη ιστοσελίδα. Για το λόγο αυτό, η μορφή στην οποία παρατίθενται οι ερωτήσεις μιας μελέτης είναι κρίσιμη για τη συλλογή σωστών και επαρκών πληροφοριών.
Στη Στατιστική δύο βασικοί τύποι ερωτήσεων χρησιμοποιούνται κατά τη δημιουργία ενός ερωτηματολογίου: οι ερωτήσεις κλειστού και ανοικτού τύπου.
Οι ερωτήσεις κλειστού τύπου περιλαμβάνουν μία ερώτηση και μία λίστα από διαφορετικές πιθανές απαντήσεις. Οι ερωτηθέντες πρέπει να επιλέξουν ανάμεσά τους την πιο ταιριαστή απάντηση για αυτούς. Συνήθως αυτός ο τύπος ερωτήσεων περιλαμβάνει ως πιθανές απαντήσεις μία σειρά από δηλώσεις και ο ερωτηθέντας έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μία ή περισσότερες από αυτές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ερωτήσεις κλειστού τύπου παρουσιάζονται με τη μορφή μιας κλίμακας στην οποία οι ερωτηθέντες πρέπει να προβούν σε κάποια αξιολόγηση, με τη χρήση μιας προκαθορισμένης μονάδας μέτρησης.
Οι ερωτήσεις ανοικτού τύπου περιλαμβάνουν μία ερώτηση και ένα “κενό” πεδίο, μέσα στο οποίο οι ερωτηθέντες πρέπει να γράψουν την απάντηση τους με δικά τους λόγια. Με άλλα λόγια, αυτές οι ερωτήσεις απαιτούν επιπλέον πληροφορίες από τους ερωτηθέντες.
Γενικά, οι ερωτήσεις κλειστού τύπου χρησιμοποιούνται όταν απαιτούνται αυθόρμητες απαντήσεις. Από την άλλη, οι ερωτήσεις ανοικτού τύπου προτιμώνται σε περιπτώσεις που πρέπει να αποφεύγεται η στρέβλωση πληροφοριών. Στρέβλωση πληροφοριών συμβαίνει με την παρουσία προτεινόμενων απαντήσεων.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των ερωτήσεων κλειστού τύπου
Πλεονεκτήματα: Είναι γρήγορες καθώς απαιτούν λίγο χρόνο και τα συλλεγόμενα δεδομένα είναι εύκολα επεξεργάσιμα.
Μειονεκτήματα: Υπάρχει η πιθανότητα οι απαντήσεις να είναι ατελείς, μπορεί να είναι παραπλανητικές και ίσως γενικότερα να εκνευρίσουν το χρήστη.
Παρακάτω είναι ένα παράδειγμα μιας ερώτησης κλειστού τύπου που ζητάει από τους ερωτηθέντες τη γνώμη τους σχετικά με το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα το Διαδίκτυο:
| 1. Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανάπτυξη του Διαδικτύου σήμερα; o Πλοήγηση o Αναζήτηση o Προστασία προσωπικών δεδομένων o Χαμηλή ταχύτητα λήψεων o Ανεπιθύμητη αλληλογραφία o Παραβίαση πνευματικής ιδιοκτησίας o Υπερβολική πληροφόρηση |
Οι ερωτήσεις κλειστού τύπου οπτικά μπορούν να πάρουν πολλές μορφές (υπο-τύποι). Οι απαντήσεις τους μπορεί να εμφανίζονται με στρογγυλά κουμπιά, τετράγωνα κουτιά, με μια κλίμακα μέτρησης σε μετρικό σύστημα, με πτυσσόμενα μενού κ.τ.λ. Στο Survey.gr η επιλογή συγκεκριμένων ερωτήσεων κλειστού τύπου πραγματοποιείται διαισθητικά, με μία κίνηση του ποντικιού, εφόσον είναι σαφές ποιος είναι ο καλύτερος τύπος ερώτησης που θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί σε αυτή την περίπτωση. Ωστόσο, αυτό το θέμα θα αναλυθεί περισσότερο σε άλλο άρθρο.
Τέλος πάντων, το βασικό στις ερωτήσεις κλειστού τύπου είναι ότι δεν δίνεται η δυνατότητα στον ερωτηθέντα να εκφράσει την προσωπική, μοναδική, απρόσμενη απάντησή του. Σε γενικές γραμμές, η διαφορά είναι σαν να ρωτάς “προτιμάς μακαρόνια ή πίτσα για βραδινό” ή “τι θες για βραδινό”.
Ως εκ τούτου, ο ερευνητής θα πρέπει να έχει μια σε βάθος κατανόηση του θέματος στο οποίο επικεντρώνεται η έρευνα. Θα πρέπει να είναι σε θέση να παραθέσει όλες τις πιθανές απαντήσεις που θα μπορούσαν να δώσουν οι ερωτηθέντες. Η έλλειψη λεπτομερούς γνώσης πάνω στο θέμα της έρευνας μπορεί να περιορίσει τις δυνατότητες απαντήσεων των ερωτηθέντων. Και αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι θα αναγκαστούν να δώσουν κάποια απάντηση που ίσως δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές πεποιθήσεις τους. Τότε τα δεδομένα που θα συλλεχθούν θα είναι περιορισμένα ή και λανθασμένα.
Για παράδειγμα, αν κάνετε την ερώτηση “Πώς πάτε στη δουλειά σας” και προσφέρετε τις εξής επιλογές “με αυτοκίνητο”, “με λεωφορείο”, “με τα πόδια”, μπορεί να στερήσετε από ορισμένους από τους συμμετέχοντες που πηγαίνουν στη δουλειά τους με ποδήλατο, με κάποιον συνάδελφο, με ένα μέσο μαζικής μεταφοράς της εταιρείας, κ.τ.λ., τη δυνατότητα να δώσουν ειλικρινείς και σωστές απαντήσεις. Σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει είτε να απαριθμήσετε όλους τους πιθανούς τρόπους που μπορεί κάποιος να πάει στη δουλειά του ή να μετατρέψετε την ερώτηση σε ανοιχτού τύπου, όπως: “Πώς πηγαίνετε στη δουλειά;”
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα ερωτήσεων ανοιχτού τύπου
Οι ερωτήσεις ανοιχτού τύπου απαιτούν από τους ερωτηθέντες να ορίσουν τις δικές τους απαντήσεις, συμπληρώνοντας ένα πεδίο ελεύθερου κειμένου. Παραδείγματα παρόμοιων ερωτημάτων είναι:
- Τι πληροφορίες αναζητάτε;
- Τι θα θέλατε να μάθετε για αυτό το αυτοκίνητο;
- Τι περαιτέρω αποδείξεις έχετε που να υποστηρίζουν την τάδε υπόθεσή;
- Τι σας ώθησε να σταματήσετε αυτό το άθλημα;
Επιστρέφοντας στο παράδειγμα σχετικά με το μεγαλύτερο πρόβλημα ανάπτυξης του Διαδικτύου σήμερα, ορίστε πώς θα ήταν αν το μετατρέπαμε σε μία ερώτηση ανοιχτού τύπου:
- Κατά την άποψή σας, ποιο είναι το πιο κρίσιμο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα το Διαδίκτυο;
Συχνά οι ερωτήσεις ανοιχτού τύπου ξεκινούν με “Πώς” ή “Γιατί”. Πολλές φορές, μπορεί να ξεκινούν με “Πείτε μας για…”.
Πλεονεκτήματα: Αναπτύσσεται εμπιστοσύνη, δημιουργούν λιγότερο απειλητική αίσθηση η οποία επιτρέπει ελεύθερη και απεριόριστη έκφραση λόγου, συλλέγονται δεδομένα τα οποία δεν είχαν προβλεφθεί αρχικά.
Μειονεκτήματα: Χρονοβόρες, μπορεί να προσελκύσουν άχρηστες πληροφορίες, απαιτούν περισσότερη προσπάθεια από το χρήστη.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ερωτήσεις ανοιχτού τύπου απαιτούν πολύ περισσότερο χρόνο για να απαντηθούν σε σύγκριση με τις αντίστοιχες κλειστού τύπου. Υπολογίζεται ότι ο χρόνος απάντησης μίας ανοιχτής ερώτησης αντιστοιχεί σε 3-4 κλειστές.
“Υβριδικές” ερωτήσεις
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι, στην πράξη, πολύ συχνά χρησιμοποιείται ο τύπος των “υβριδικών” ερωτήσεων, ο οποίος συνδυάζει τα πλεονεκτήματα των ανοιχτών και κλειστών ερωτήσεων. Συνήθως μια υβριδική ερώτηση μοιάζει με μία κλειστού τύπου: Περιλαμβάνει μία ερώτηση και μία λίστα από πιθανές απαντήσεις. Η τελευταία προτεινόμενη επιλογή απάντησης, ωστόσο, είναι “Άλλο – παρακαλώ προσδιορίστε” και προσφέρει ένα πεδίο ελεύθερου κειμένου που μπορεί να συμπληρωθεί.
Από την πλευρά της Στατιστικής ο υβριδικός τύπος κατατάσσεται στην κατηγορία των ερωτήσεων κλειστού τύπου. Το πλεονέκτημά τους είναι η μεγαλύτερη ευελιξία που παρέχουν στον ερωτηθέντα.
Συμβουλές
Η ιδανική μορφή ενός ερωτηματολογίου είναι θέμα ισορροπίας ανάμεσα σε ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις. Οι ειδικοί στο χώρο της Στατιστικής συστήνουν τη μέθοδο του ανεστραμμένου χωνιού όταν σχεδιάζετε μία έρευνα. Αυτό σημαίνει ότι μια έρευνα πρέπει να ξεκινά με συνοπτικές ερωτήσεις κλειστού τύπου που απαιτούν σύντομες πιθανές απαντήσεις. Έπειτα είναι προτιμότερο να συνεχίσουμε με ανοιχτού τύπου ερωτήσεις που αναζητούν αξιολογήσεις, αιτιακές σχέσεις και εξαρτήσεις. Για παράδειγμα:
1) Πρέπει τα παιδιά να μελετήσουν σήμερα;
Σε αυτή την περίπτωση υπάρχουν δύο πιθανές απαντήσεις: Ναι ή όχι.
2) Τι εργασίες πρέπει να κάνουν τα παιδιά για το σχολείο σήμερα;
Εδώ οι απαντήσεις μπορεί να είναι πολλές και εκτεταμένες.